| Bescherming | Gemeentelijk monument |
|---|---|
| Monumentnummer | 471624 |
| Monument naam | St. Jan Geboorte kerk |
| Categorie | Kerkelijke gebouwen |
| Oorspronkelijke functie | Kerk en kerkonderdeel |
| Huidige functie | Gemeenschapshuis |
| Inschrijving register | 16 februari 1994 |
| Oorspronkelijk bouwjaar | 1926 |
Rooms-katholieke kerk van de parochie Sint-Jan Geboorte te Duizel, in 1925-1926 gebouwd naar ontwerp van architect H.M. Vorstermans (‘s-Hertogenbosch) in neogotische stijl. De uitvoering was in handen van de aannemers A. Rosch en C. Antonius voor de som van ƒ 52.500,–. De eerste steen werd op 10 augustus 1925 gelegd door pastoor J.W.M. van Moorsel. De consecratie door monseigneur Diepen vond plaats op 5 juli 1926. De op geringe afstand gelegen oude kerk werd in 1927 afgebroken met uitzondering van de toren (rijksmonument). In 1993 werd onderhavige kerk aangewezen als rijksmonument vanwege de doopvont (1741) en de kaarsenkroon (XVII).
Het kerkgebouw bevindt zich in de kern van Duizel, en is gesitueerd op de hoek van het Smitseind en de Kerkstraat. De kerk is met het koor georiënteerd op het westen. Achter het koor bevindt zich het kerkhof met de toren van de oude kerk. Het kleine voorplein wordt gedomineerd door een uit de bouwtijd daterende rode beuk. Ten zuiden van de kerk staat de vrijstaande pastorie die tegelijkertijd is gebouwd naar ontwerp van architect Vorstermans.
Kleine parochiekerk van het basilikale type op (Latijns) kruisvormig grondplan, dat bestaat uit: een ingangsportaal met flankerende zijkapellen; een middenschip van twee traveeën met flankerende smalle zijbeuken en een rank klokkentorentje aan de rechter voorzijde; een diep transept dat even hoog is als het middenschip; een koor van anderhalve traveeën met flankerende zijkapellen die even hoog zijn als de zijbeuken; een vijfzijdige koorsluiting; een sacristie tegen de linkerzijde van de koorsluiting.
De bakstenen gevels met trasraam zijn in kruisverband gemetseld en worden afgesloten door uitgemetselde blok- en muizetandlijsten. De gevels worden geleed door steunberen die zich verjongen. De uitgespaarde muuropeningen worden spitsboogvormig afgesloten en zijn voorzien van afzaten. De tentdaken van de oostelijke zijkapellen, de lessenaardaken van de zijbeuken en de in elkaar grijpende zadeldaken van het middenschip, transept en koor zijn gedekt met leien in maasdekking en wateren af via bakgoten. In het dak van het middenschip en het koor zijn dakkapellen geplaatst met luiken en aankappingen met leien. De achtzijdige dakruiter op de nokkruising heeft galmopeningen met een driepasvormige afsluiting en puntgeveltjes. De ranke naaldspits wordt bekroond door een smeedijzeren kruis met windvaan. Ook de klokkentoren aan de oostzijde wordt afgesloten door een achtzijdige naaldspits met smeedijzeren sierbekroning.
De voorgevel is symmetrisch ingedeeld op het achtzijdige klokken- annex traptorentje na. Het portaal bestaat uit drie gekoppelde spitsboogvormig afgesloten ingangen onder een gemetselde wimberg. De verdiept gelegen ingangen hebben opgeklampte deuren met smeedijzeren beslag (brede dubbele deur in het midden) en een spitsboogvormig bovenlicht met gemetselde tracering boven een latei. Aan weerszijden van de wimberg wordt het ingangsportaal afgesloten door een gemetseld fries met kleine nisjes. De driezijdig gesloten zijkapellen met spitsboogvensters worden afgedekt door achtzijdige tentdaken met leien. Boven het ingangsportaal bevindt zich ter plaatse van de zangerstribune een breed en hoog spitsboogvenster met gemetselde tracering. De topgevel met spitsboogvormig zolderraam wordt afgesloten door een klimmend spitsboogfries. De achtzijdige trap- annex klokkentoren wordt door bakstenen waterlijsten onderverdeeld in vier bouwlagen. De eerste, tweede en derde bouwlaag bezitten smalle spitsboogvensters. De vierde bouwlaag (klokkenverdieping) heeft in alle zijden een hoge spitsboogopening met schoepen. De uurwerken in de ronde velden ontbreken.
De identieke linker en rechter zijgevel hebben (gekoppelde) spitsboogvensters in de zijbeuk en in de zijkapellen. De hoger gelegen lichtbeuk van middenschip, transept en koor bestaat uit drielichtvensters met gemetselde stijlen die elk zijn samengevat onder een brede spitsboog. De eindgevels van de transeptarmen bezitten elk een groot spitsboogvenster met gemetselde tracering. De topgevels met gemetselde waterlijst hebben een geleding van ondiepe nissen met spitsbogen.
De sacristie tegen de zuidgevel van het koor telt één bouwlaag op rechthoekig grondplan en een tentdak met leien in maasdekking. De gevels zijn voorzien van twee aan twee gekoppelde spitsboogvensters en een ingang met opgeklampte deur.
De achtergevel bestaat uit de vijfzijdige koorsluiting en de aansluitende halve koortravee hebben tussen de steunberen telkens één hoog spitsboogvenster.
De ruimtelijke indeling van de kerk bestaat uit: een breed middenschip van twee traveeën waarin, aansluitend op de ingang, een gemetselde zangerstribune met opengewerkt spitsboogfries in de borstwering; smallere en lagere zijbeuken die in oostelijke richting uitmonden in de zijkapellen; een diep en hoog transept; een koor van anderhalve travee met vijfzijdige sluiting; flankerende zijkapellen in het verlengde van de zijbeuken.
De tweedelige wandopbouw bestaat uit bakstenen pijlers met spitsboogvormige scheibogen en een lichtbeuk. De traveeën worden gescheiden door van de grond af opgemetselde gordelbogen en zijn voorzien van kruisgewelven (uitgevoerd in steengaas).
De kerk bezit een aantal waardevolle interieurelementen. Uit de oude kerk zijn overgebracht de al eerder genoemde doopvont en kaarsenkroon (rijksmonumenten), en verder nog houten beelden van St. Antonius van Padua, St. Jan en St. Jozef. De preekstoel is afkomstig uit de kerk van Eersel en de uit 1896 daterende stenen zijaltaren komen uit de parochiekerk van Postel. De gekleurde glas-in-loodramen zijn voorzien van gestileerde florale motieven en geometrische patronen, in de zijbeuken aangevuld met portretten van de twaalf apostelen en in het koor met voorstellingen van de zeven sacramenten. Na de Tweede Wereldoorlog werd de inventaris o.a. aangevuld met een kersehouten Mariabeeld (kunstenaarsatelier St. Lucas te Tilburg, 1952), een St. Rochusbeeld (gebr. Van Hek uit Eindhoven, 1952), kruiswegstaties (P. Wiegersma uit Deurne, 1961) en een orgel (Verschuere uit Heythuysen, 1964).[1]
HistorieAl vóór 1900 werd er in Duizel gesproken over het bouwen van een nieuwe kerk, maar tot concrete plannen kwam het niet. De oude kerk uitbreiden zag men niet zo zitten, want dan zouden er graven van het kerkhof geruimd moeten worden. Begin twintiger jaren werd de situatie zodanig dat men de wel concreet moest worden. Aanvankelijk wilde men bouwen op Smitseind 28-32. De panden waren al aangekocht, maar het bisdom besliste anders. Uiteindelijk kwam de huidige locatie in beeld en kwam een en ander in een stroomversnelling. Architect Vostermans uit Den Bosch maakte de tekeningen. Op 9 mei 1925 werd de bouw gegund aan Rosch uit Esbeek en Antonis uit Lage Mierde. Op 15 mei begonnen de voorbereidende werkzaamheden. Op 10 augustus 1925 werd de eerste steen gelegd door Pastoor van Moorsel. In eerste instantie was men vanwege de kosten uitgegaan van dakpannen, maar door tussenkomst van Baron Emile de Cartier de Marchienne, eigenaar van het kasteel in Duizel, kwam er toch een mooi leien dak op. De baron regelde dat vanuit Amerika, waar hij ambassadeur was. Op 4 juli 1926 kwam de bisschop van Den Bosch, Mgr. A.F. Diepen, naar Duizel om de kerk plechtig in te wijden. De banken van de oude kerk werden overgeplaatst in de nieuwe. In december 1927 werd een nieuwe communiebank geplaatst. De voorkant van de kerk was geheel afgezet met een taxushaag. Begin jaren dertig kwamen de eerste constructiefouten al aan het licht. Van een van de topgevels schoof een zware stenen afdekrand naar beneden. Ongelukken deden zich niet voor, maar van alle gevels moest de afdekrand worden vernieuwd. Bij de vergroting van de kerk in Eersel in 1932 werd daar de fraai gebeeldhouwde preekstoel overbodig en deze werd in Duizel geplaatst. Omstreeks 1934 zijn de zijaltaren geplaatst. Ze waren uit Postel afkomstig.[2]
Nog geen honderd jaar na de bouw van de kerk werd er op zondag 9 januari 2022 de laatste dienst gehouden. De kerk werd overgedragen aan Wim van der Leegte, de grondlegger van VDL. Hij woont op de plek waar voorheen Baron de Cartier de Marchienne woonde, zij het in een geheel nieuw ‘kasteel’. Hij kocht de kerk en heeft het beheer overgedragen aan de Stichting tot Behoud van Cultureel Erfgoed Duizel. Op diezelfde zondag 9 januari werd ook de nieuwe naam van het gebouw onthuld: Het Duysels Huys.[3]
WaarderingHet object heeft architectuurhistorische waarde
- als gaaf en laat voorbeeld (1925-1926) in in- en exterieur van een rooms-katholiek kerkgebouw in traditionele neogotische stijl met karakteristieke in baksteen uitgevoerde ornamentiek (minder geslaagd zijn de verhoudingen en de aansluitingen van de afzonderlijke gebouwonderdelen ten opzichte van elkaar, zoals in het interieur zichtbaar is tussen de zijbeuken en het middenschip/transept);
- als goed voorbeeld van het werk van de architect H.M. Vorstermans uit ‘s-Hertogenbosch;
- vanwege bijzondere interieurelementen, zoals de van rijkswege beschermde doopvont (1741) en kaarsenkroon (XVII).
Het object heeft stedenbouwkundige waarde
- als essentieel onderdeel van het r.k. parochiecomplex in de historisch gegroeide dorpskern Duizel, waar het kerkgebouw door zijn verschijningsvorm en omvang een beeldbepalende rol speelt;
- vanwege de ensemblewaarde die het kerkgebouw heeft in relatie met de omringende bebouwing en beplanting (pastorie, oude kerktoren, kerkhof, rode beuk).
Het object heeft cultuurhistorische waarde
- als bijzondere uitdrukking van het religieuze bewustzijn van de plaatselijk gemeenschap.[4]
De St.Jan Geboorte kerk in het midden van de twintigste eeuw. Foto uit de Collectie kerkmappen Bisdom ’s-Hertogenbosch, collectie BHIC, nr. BHIC, 1938-089-00008.
Interieur van de Duizelse kerk. Foto uit de Collectie kerkmappen Bisdom ’s-Hertogenbosch, collectie BHIC, nr. 1938-089-00008.
De St.Jan Geboorte kerk in 1981. Foto Wies van Leeuwen, collectie BHIC, nr. PNB001016303.
Foto Winfried Thijssen (2023-04).
Voetnoten[1] Beschrijving uit Omschrijving monumenten door Gelders genootschap, datum omschrijving januari 1997.
[2] Hakkens, Sandra; “Duizel jaren ’20, het bouwen van een nieuwe kerk”, De Rosdoek 180, december 2021, p.3-10.
[3] “Laatste viering; kerk heet nu Het Duysels Huis”, Eindhovens Dagblad, 10-01-2022.
[4] Waardering uit Omschrijving monumenten door Gelders genootschap, datum omschrijving januari 1997.