Landverhuizing als regionaal verschijnsel: Van Noord-Brabant naar Noord-Amerika, 1820-1880

Uit Woord vooraf:

Het is begonnen in 1953 met mijn kandidaatsscriptie voor prof. L.G.J. Verberne over rooms-katholieke landverhuizers naar Noord-Amerika in de negentiende eeuw. In die tijd van recht overeind staande zuilen, van emancipatorische geschiedschrijving aan de Rooms-Katholieke Universiteit van Nijmegen, van het hoogtepunt van de naoorlogse emigratie en van Amerikaanse hegemonie in de vrije wereld was zo’n onderwerp niet verwonderlijk. Merkwaardig is wel dat de na dit examen geheel afgebroken draad bijna vijfentwintig jaar later nog eens werd opgepakt en een artikel van mijn hand over hetzelfde onderwerp verscheen in Spiegel Historiael (1977). Deze publikatie had voor mij ingrijpende gevolgen. Er bleek een circuit te bestaan van enkele Nederlandse maar vooral Amerikaanse en Canadese wetenschapsbeoefenaars, de meesten van Nederlandse afkomst, waarin de bestudering van de migratie van Nederlanders in het verleden en van hun aanpassing in Noord-Amerika druk werd beoefend.  Zowel in 1980 in Toronto als in 1982 in Philadelphia mocht ik op conferenties over dat thema een bijdrage leveren. Daarna werd het eerste contact opgenomen met de promotor, prof. dr. H.F.J.M. van den Eerenbeemt.

Inhoudsopgave:

WOORD VOORAF

ARCHIVALIA

BRONNENPUBLIKATIES EN LITERATUUR

GEBRUIKTE AFKORTINGEN

LIJST VAN TABELLEN

LIJST VAN AFBEELDINGEN EN KAARTEN

Hoofdstuk I: INLEIDING_1. Verantwoording van de keuze van het onderwerp_2. De geringere belangstelling voor rooms-katholieke landverhuizers_3. De hernieuwde belangstelling door de ontwikkeling der economische en sociale wetenschappen_4. De wenselijkheid van een regionale benadering_5. De afbakening van de regio’s_6. De redenen van de keuze van juist deze provincie en juist deze periode_7. De huidige stand van het onderzoek van de landverhuizing vanuit Noord-Brabant naar Noord-Amerika_8. De opvulling van een aantal leemten in het onderzoek_9. Samenvatting

Hoofdstuk II: DEFINITIES EN THEORIEEN_1. De terminologie_2. Problemen door het verschillend hanteren van de termen_3. De begrippen ‘Noord-Amerika’ en ‘Noord-Brabant’_4. Een aantal theorieën ter verklaring van migratie_5. Economische theorieën: Karl Marx, Brinley Thomas, Jim Potter_6. Sociologische theorieën: William Petersen, Peter Marschalck, J.E. Ellemers_7. Aan de hand van de theorieën te beantwoorden vragen_8. Samenvatting

Hoofdstuk III: ROOMS-KATHOLIEKE MISSIONARISSEN ALS VOORTREKKERS_1. De achtergrond van de missie-actie vanuit de Nederlanden in Noord-Amerika_2. De rooms-katholieke kerk in Noord-Amerika in de tijd van John Carrol (1735-1815)_3. Het begin van de missie-actie vanuit de Nederlanden naar Noord-Amerika. Een eenzame Franciscaan_4. De Jezuïeten_5. De Dominicanen_6. Nog een eenzame Franciscaan_7. Capucijnen die veelal wereldheren werden_8. De Kruisheren_9. Vrouwelijke religieuzen_10. Een legertje van wereldheren_11. De cijfers_12. Samenvatting.

Hoofdstuk IV: THEODORUS J. VAN DEN BROEK EN DE NOORDBRABANTSE LANDVERHUIZERS_1. Het beeld van Van den Broek; de eerste zestig jaar van zijn leven_2. Van den Broek en zijn motieven om zich aan het hoofd te stellen van een groep landverhuizers_3. Gaf Van den Broek te gunstige of bedrieglijke voorlichting?_4. De verwachting overtroffen: drie schepen vol landverhuizers_5. De zee- en landreis der drie groepen_6. Was Van den Broek een mislukte koloniestichter?_7. De laatste jaren van Van den Broek_8. Samenvatting.

Hoofdstuk V: VERHALENDE BRONNEN OVER DE NOORDBRABANTSE LANDVERHUIZERS TUSSEN 1820 EN 1880_1. Definities en methodiek_2. Enkele sporadische gevallen tot 1847_3. Noord-Brabant haakt in 1847 aan bij de massa-emigratie: met Scholte en Verwayen naar Amerika_4. De groep van kapelaan Gerardus van den Heuvel in 1850_5. Het cyclische verloop van de emigratiedeelname_6. Berichten en advertenties in de Noordbrabantse regionale pers_7. Samenvatting.

Hoofdstuk VI: NIET-VERHALENDE BRONNEN OVER DE NOORDBRABANTSE LANDVERHUIZERS TUSSEN 1820 EN 1880_1. De waarde der niet-verhalende bronnen voor het onderzoek_2. De direct op de Noordbrabantse landverhuizers betrekking hebbende niet-verhalende bronnen_3. Het onderzoek binnen achttien exemplarische Noordbrabantse gemeenten_4. Samenvatting.

Hoofdstuk VII: ‘PUSH’ EN ‘PULL’: WAT VEROORZAKTE DE LANDVERHUIZING?_1. De causaliteit van de landverhuizing in de literatuur_2. ‘Push’ en ‘Pull’: een kritisch overzicht van afstotings- en aantrekkingsfactoren op grond van de voorafgaande hoofdstukken_3. De massa-emigratie als reactie op de malaise van de jaren 1845-1849_4. De strijd der rooms-katholieken voor hun emancipatie en de emigratie_5. Politieke en economische onvrijheid als mogelijke oorzaak van emigratie_6. Het vraagstuk van de ruimte: bevolkingsdruk, gebrek aan grond en gebrek aan werk als mogelijke oorzaken van landverhuizing_7. Handhaving of verbetering van stand als oorzaak van landverhuizing_8. Drempelverlagende en drempelverhogende omstandigheden_9. Het temporele verloop tussen 1847 en 1880 in Noord-Brabant bewijs van het gestructureerde karakter der landverhuizing_10. Samenvatting.

Hoofdstuk VIII: ACCULTURATIE EN ASSIMILATIE IN HET NIEUWE LAND_1. De ‘ware’ brieven  van Arnold Verstegen: een voorbeeld van ketting-emigratie en aanpassing_2. De uitgegeven familiegeschiedenissen van de families Verboort en Van de Heij (Vandehey): voorbeelden van verdere trek naar het Westen_3. De aanpassing van de rooms-katholieke Brabanders aan de Amerikaanse samenleving in deze periode volgens de verhalende bronnen_4. De aanpassing volgens de niet-verhalende bronnen_5. Samenvatting.

Hoofdstuk IX: TOETSING VAN DE BEHANDELDE THEORIEEN TER VERKLARING DER LANDVERHUIZING: SYNTHESE EN CONCLUSIE_1. De bedoeling van dit hoofdstuk_2. De economische theorieën_3. De sociologische theorieën_4. Synthese en conclusie_5. Samenvatting

SAMENVATTING

SUMMARY

INDEX VAN GEOGRAFISCHE NAMEN

INDEX VAN PERSOONSNAMEN

CURRICULUM VITAE