Het Herengoed van Waalre. De Heren, het Kasteel en de Loondermolen, circa 1300-1940

Geschiedenis van de Heren van Waalre, het Kasteel en de Loondermolen, circa 1300-1940

Een werkgroep van Waalres Erfgoed heeft ontdekt dat in de zogenaamde kasteelboerderij aan de Dommelseweg in Waalre de resten van een vermoedelijk laat-vijftiende eeuwse woontoren bewaard zijn gebleven. Deze vormde de kern voor het zestiende-eeuwse L-vormige landhuis dat als ‘het Kasteel van Waalre’ de geschiedenis is ingegaan en dat daar tot een fatale brand in 1867 heeft gestaan. Dit opzienbarende resultaat van bouwhistorisch onderzoek wordt toegelicht in een bundel studies over het Kasteel en de heren van Waalre, Valkenswaard en Aalst.

Vanaf 1995 heeft de werkgroep ‘Het herengoed van Waalre’, onderdeel van de stichting, onderzoek gedaan naar het verleden en de restanten van het bezit en de rechten van de voormalige heren van Waalre, Valkenswaard en Aalst, kortweg ‘het herengoed’. De kern van deze werkgroep bestond uit Theo van Dijk, Jacques Govers, Jan Jansen en Henny Sangster. Paul Groen, die als molendeskundige de werkgroep in het eerste jaar bijstond, moest wegens verhuizing afhaken. In 1998 werd de groep aangevuld met Sandra Groeneveld en Arnoud-Jan Bijsterveld. Gerrit Bosch verzorgde het onderdeel over de maalcapaciteit van de Loonder- en de Waalrese molen. Henny Sangster verzamelde de gegevens voor een calendarium van vorsten, koningen en heren die in het verleden gezag hebben uitgeoefend over de heerlijkheid Waalre, Valkenswaard en Aalst.

Een groot deel van dit boek bestaat uit ‘fact finding’ zogenaamd feitenonderzoek: het verzamelen en het in een zinvol verband presenteren van feiten.

Inhoud:

• Het goederencomplex
• De heren en vrouwen van Waalre, Valkenswaard en Aalst
• Recht en bestuur in de heerlijkheid
• Archeologische en bouwhistorische verkenningen.
• Herengoed en boerengoed 
• De gebouwen
• De Loondermolen
• De waterhuishouding 
• Het maalbedrijf 

Inhoudsopgave

Het herengoed: een inleiding – pagina 6

Hoofdstuk 1
Van tguet op gheen Afterhove tot Kasteel Loon:
het goederencomplex van de heer van de heerlijkheid
Arnoud-Jan A. Bijsterveld – pagina 11

Hoofdstuk 2
De heren en vrouwen van Waalre, Valkenswaard en Aalst
Arnoud-Jan A. Bijsterveld – pagina 37

Hoofdstuk 3
Recht en bestuur in de heerlijkheden Waalre, Valkenswaard en Aalst
Sandra Groeneveld – pagina 77

Hoofdstuk 4
Archeologische en bouwhistorische verkenningen van het herengoed
Arnoud-Jan A. Bijsterveld, Theo F. van Dijk en
Jacques A.M. Govers – pagina 103

Hoofdstuk 5
Herengoed en boerengoed. ‘Tweeduizend jaar houten en stenen gebouwen in Waalre’
Theo F. van Dijk – pagina 117

Hoofdstuk 6
De gebouwen van het herengoed: ‘Achterhoeve, kasteel met bijgebouwen, watermolen en muldershuis’
Theo F. van Dijk – pagina 141

Hoofdstuk 7
De Loondermolen: ‘een profijtelijk heerlijk bezit’
Jan M.A. Jansen – pagina 191

Hoofdstuk 8
De Loondermolen: ‘waterhuishouding, constructie en capaciteit’
Jan M.A. Jansen m.m.v. Gerrit Bosch – pagina 215

Hoofdstuk 9
Het maaibedrijf op de Loondermolen: ‘eigenaars en molenaars’
Jan M.A. Jansen – pagina 243

Calendarium – pagina 264

Bronnen en literatuur – pagina 274

Register op personen en plaatsnamen – pagina 284

Over de auteurs – pagina 298