De kerk van Sint-Willibrord in Waalre – Dertien eeuwen historie

22 juni 2023 Patrick Sweelssen

Titel	De kerk van Sint-Willibrord in Waalre – Dertien eeuwen historie
Content	Op initiatief van Jan Jansen heeft de Stichting Waalres Erfgoed een werkgroep opgezet om de geschiedenis en de bouwhistorie van het oude Willibrorduskerkje te bestuderen en te beschrijven. De achterliggende gedachte is dat de beschikbare publicaties over dit kerkje niet volledig en eigentijds zijn. Inmiddels zijn inzichten veranderd en zijn er nieuwe gegevens beschikbaar gekomen. Bovendien is het nu mogelijk de geschiedenis van deze kerk te plaatsen in de context van de Waalrese nederzettingsontwikkeling en de kerkelijke geschiedenis sinds de Vroege Middeleeuwen. Dit Rijksmonument is in Waalre een belangriike vertegenwoordiger van het erfgoed waarvoor de Stichting Waalres Erfgoed zich inzet. Daarom past dit boek in de reeks boeken die deze stichting inmiddels heeft uitgegeven: De Waalrese Volmolen (1993); De schaduw van een heiligdom. De geschiedenis van Aalst en zijn middeleeuwse kerk (1998); Wevers in Woldere. 150 jaar Linnenweverijen Van Dijk & Zn. (1998); Aalst-Waalre aan de spoorlijn. Het Bels lijntje (1999); en Het Herengoed van Waalre. De Heren, het Kasteel en de Loondermolen, circa 1300-1940 (2000). Het oude kerkje bestaat reeds vanaf de twaalfde eeuw en was oorspronkelijk een romaans tufstenen kerkje. In de vijftiende eeuw werd het gebouw uitgebreid met een gotische travee en een kerktoren in zogenoemde Kempische gotiek. Bij een omvangrijke restauratie in de jaren 1941-1942 onder leiding van architect H.W. Valk en onder toezicht van de toenmalige dienst Monumentenzorg zijn deze onderdelen in de oude toestand teruggebracht. Momenteel heeft dit eeuwenoude gebouw meerdere functies. Sinds 1945 dient het oude Willibrorduskerkje als de provinciale gedachteniskapel voor de Brabantse gesneuvelden. Jaarlijks wordt hier een indrukwekkende en druk bezochte herdenkingsdienst gehouden. Daarnaast vinden er in het kerkje veel huwelijken en andere plechtigheden plaats, worden er kamermuziekuitvoeringen en beiaardconcerten ten gehore gebracht en worden er lezingen gegeven. Dit boek belicht talrijke aspecten van de geschiedenis en bouwhistorie van dit unieke monument. Allereerst wordt de voorgeschiedenis beschreven, waarbij natuurlijk de missionaris Willibrordus en de invloed van de abdij van Echternach aan bod komt. Vervolgens worden de verschillende bouwfasen besproken met veel aandacht voor de veranderende samenleving in een dorpsgemeenschap. Ten slotte wordt uitvoerig ingegaan op de restauratie in de eerste jaren van de Tweede Wereldoorlog, waarbij de talrijke plannen en tekeningen van de architect Valk veel informatie opleverden. Natuurlijk staan we ook stil bij de nieuwe bestem-ming van het monument als provinciaal centrum van de Dodenherdenking op 4 mei. Ter afsluiting wordt een overzicht gegeven van de bezienswaardigheden die momenteel in het kerkje te zien zijn. Inhoudsopgave Voorwoord 4 De voorgeschiedenis en stichting van de kerk 7 Een wijding rond 710 Het landgoed van Willibrord Een grafkerk of een parochiekerk? De kerk als domeincentrum Kerk en abdijhoeve Kerk en abdij De bouwgeschiedenis 15 Het landschap in de Middeleeuwen De voorloper van de stenen kerk De bouw van de stenen kerk (twaalfde eeuw) Aanvoer van bouwmaterialen Het metselwerk Plattegrond van de eerste stenen kerk De uitbreidingen in de vijftiende eeuw Een romaans priesterkoor? De gotische uitbreiding Politiek en economisch klimaat in de vijftiende eeuw De gotische kerk na 1469 De klokken Het horologium en de wijzerplaat Het gebruik van de kerk door rooms-katholieken en protestanten 29 Kerkelijk leven vóór 1648 Wilgefortis-verering Een nieuwe tijd De koster en schoolmeester De gereformeerden in het dorp Waalre De schuurkerk in Waalre Het protestantse gebruik van de kerk De indeling van het kerkgebouw Trouwen in de kerk Het onderhoud van het gebouw Stormschade De teruggave van de kerk aan de rooms-katholieken Onderhoudsplichten na 1798 De ingang van de kerk Groot onderhoud in 1822 De uitbreiding van de kerk in de negentiende eeuw De uitbreiding Het orgel Bouw van de nieuwe kerk aan de Markt Een nieuwe bestemming voor een oud monument 51 Bijna gesloopt De restauratie Nieuwe bestemming voor een oud monument Het monument voor de Brabantse gevallenen Eigendomsrechten en plichten De beiaard De luidklok Het oude Willibrorduskerkje nu Beschrijving van het huidige interieur 61 De glas-in-loodramen Het graf van de Brabantse soldaat De houten rouwborden Het carillon met speeltafel Het torenuurwerk De klokkenzolder De schepenkist De zuidingang met sluitbalk De funderingskei Het orgel Het schilderij achter het altaar De beelden De balkroonluchter uit de zeventiende of achttiende eeuw De Calvariegroep bij het priestergraf De schrijver Samenvatting historische gegevens 76 Bronnen en literatuur 78 Fotoverantwoording 81 Samenvatting historische gegevens 76-77 703/704 – Gift van grondbezit door Aengilbaldus aan Willibrord ± 710 – Wijding van de eerste kerk 726/727 – Testament van Willibrord bepaalt dat zijn landgoederen aan de abdij van Echternach geschonken moeten worden 739 – Na de dood van Sint-Willibrord overdracht van het domein aan de abdij van Echternach 12^e eeuw – Bouw van de stenen kerk 12^e/13^e eeuw – Ontstaan van nieuwe nederzettingen, zoals Loon en de Heuvel 13^e en 14^e eeuw – Ontwikkeling van de voogd als vertegenwoordiger van de abdij naar een onafhankelijke heer 1425 – Voltooiing priesterkoor en reparaties aan gebouw en horologium 1469 – Uitbreiding kerkzaal naar het westen met 12 voet. Verbouwing tot gotische kerk en in latere fase bouw kerktoren 1594 – Hergieten van de tiendklok (kosten voor abdij van Echternach) 1607 – Hergieten van de tiendklok (kosten voor abdij van Echternach) 1648 – Vrede van Munster. Overname van de kerk door de protestanten 1649 – Intrede van de eerste predikant, ds. Johannes Alstorphius 1672 – Ingebruikname van de schuurkerk aan de Bolksheuvel 1698 – Installatie nieuwe luidklok door dominee Andreas de Jongh 1703 – De spits van de kerktoren wordt door een zware storm omgeblazen 1739 – Hergieten van de tiendklok (kosten voor abdij van Echternach) 1759 – Een nieuw belfort vervangt het oude in de toren 1797 – Opheffing van abdij van Echternach en dus verval van de aanspraken op de kerkelijke goederen in Waalre 1798 – Teruggave van de kerk aan de rooms-katholieken 1803 – Verkoop schuurkerk 1815 – Installatie nieuwe Angelusklok door Johannes Swane, burgemeester van Waalre 1822 – Groot onderhoud aan de kerk 1854-1859 – Verbouwing tot kruiskerk 1925 – Ingebruikneming nieuwe kerk aan de Markt 1935 – Beslissing tot sloop van de oude kerk 1939 – Door grondruil eigendom van de Gemeente Waalre 1940-1943 – Restauratie 1945 – Bestemming tot Gedachteniskapel voor de Brabantse Gesneuvelden 1950 – Installatie nieuwe beiaard met 35 klokken
Reeksnaam	Stichting Waalres Erfgoed
Auteur	Jaap Walinga, Arnoud-Jan Bijsterveld, Jan Jansen, Ad van Moolenbroek
Uitgever	Stichting Waalres Erfgoed, Waalre
Jaar	2004
ISBN	90-803984-7-0
Aantal pagina's	83
Rubriek	Archeologie, Cultuurgeschiedenis, Gebouwen en architectuur, en Kerkgeschiedenis
Periode	16de Eeuw (Renaissance) - 1500 tot 1600, 17de Eeuw (Gouden Eeuw) - 1600 tot 1700, 18de Eeuw (Verlichting) - 1700 tot 1800, 19de Eeuw (Industrialisatie) - 1800 tot 1900, 20ste Eeuw 1ste helft -1900 tot 1950, 20ste Eeuw 2de helft - 1950 tot 2000, 21ste Eeuw - 2000 tot heden, Eerste Wereldoorlog - 1914 tot 1918, Late Middeleeuwen - 1000 tot 1500, Tachtigjarige Oorlog - 1568 tot 1648, Tweede Wereldoorlog - 1940 tot 1945, en Vroege Middeleeuwen - 450 tot 1000
Regio	De Kempen (NL) en Zuid-Oost Brabant
Plaatsnaam	Aalst-Waalre en Waalre
Locatie	06-5-32

Copyright © 2024 De Acht Zaligheden