Baksteenfabricage in Noord-Brabant in de negentiende en twintigste eeuw

Uit Verantwoording:

In deze studie over de Brabantse baksteenindustrie hebben twee vragen centraal gestaan:

1. Langs welke lijnen heeft het transformatieproces van de Brabantse baksteenindustrie zich voltrokken, gezien tegen de landelijke ontwikkeling van deze bedrijfstak?
2. Welke zijn de karakteristieke kenmerken geweest van de Brabantse baksteenfabricage in de behandelde periode.

Aanvankelijk ging de voorkeur uit naar het overwegend gebruik van “Brabantse’ bronnen, zowel van bedrijfsarchieven als van materiaal uit andere archieven. Al vrij spoedig moest deze uitgangssituatie als een niet te verwezenlijken ideaaltoestand worden prijsgegeven. De weinige archieven, die (fragmentarisch) bewaard zijn gebleven, bieden onvoldoende mogelijkheden om alleen daaruit een vergelijkend inzicht te krijgen in de Brabantse baksteenfabricage. Bij de huidige stand van zaken kunnen zij slechts dienen ter ondersteuning van bepaalde aspecten van de baksteenfabricage in het algemeen. Deze studie berust derhalve op zeer divers bronnenmateriaal, zowel primair als secundair en plaatselijk, regionaal en landelijk, hetgeen echter tot voordeel had, dat daardoor vergelijkingen mogelijk waren met andere regio’s en het landelijke beeld. Hierdoor was het eveneens mogelijk de baksteenfabricage in Brabant te vergelijken met het eerder geschetste algemene beeld van de Nederlandse baksteenfabricage in de periode 1850-1920.

Inhoudsopgave:

VERANTWOORDING

ARCHIVALIA

BRONNENPUBLIKATIES EN LITERATUUR

GEBRUIKTE AFKORTINGEN

LIJST VAN TABELLEN

LIJST VAN AFBEELDINGEN

LIJST VAN BIJLAGEN

Hoofdstuk I: DE GRONDSTOF EN GEOGRAFISCHE LIGGING_1. Klei, een heterogene grondstof_2. De eigenschappen van klei_3. De klei- en leemgebieden van Noord-Brabant_4. De ontgrondingsproblematiek.

Hoofdstuk II: HET ECONOMISCH PERSPECTIEF_1. 1815-1850: stabiel, maar zonder betekenis_2. 1850-1920: de periode van de grote groei_3. 1920-1940: de crisisperiode_4. 1940-1945: een oorlogsindustrie_5. 1945-1991: hausse en baisse, concentratie en sanering.

Hoofdstuk III: DE BEDRIJFSTAK_1. De indeling van Noord-Brabant in sub-regio’s_2. De geografische spreiding van de Brabantse baksteenindustrie_3. Het Brabantse aandeel in de Nederlandse baksteenproduktie_4. He Brabantse aandeel in de werkgelegenheid_5. Exploitatie en rendement van enkele Noord-Brabantse steenfabrieken.

Hoofdstuk IV: HET PRODUKTIEPROCES_1. Algemeen_2. De kleiwinning en het transport naar de steenfabriek_3. De opslag en vermenging van de klei_4. De verwerking van de klei_5. De vormgeving_6. Het drogen van de vormelingen_7. Het bakproces_8. Het sorteren en de opslag der stenen.

Hoofdstuk V: WERKGEVERSORGANISATIES_1. De eerste organisaties_2. De N. V. Steenhandel ‘Noord-Brabant’ en de ‘Zuid-Nederlandse Steenhandel’_3. De R.K. Vereniging van Werkgevers in de Brabantse Steenindustrie_4. 1940: De Vereeniging Metselsteen_5. 1941: De gedwongen organisatie_6. 1950: De vereniging ‘De Nederlandse Baksteenindustrie’.

Hoofdstuk VI: SOCIALE VERHOUDINGEN_1. De sociale positie van de steenovenarbeider en zijn gezin_2. Vrouwen- en kinderarbeid_3. Lonen en werktijden_4. Huisvesting_5. Winkeldwang_6. Vakverenigingen.

Hoofdstuk VII: KARAKTERISTIEKEN VAN DE BRABANTSE BAKSTEENINDUSTRIE_1. Inleiding_2. De aandacht voor de Brabantse steenfabricage in de literatuur over de industriële ontwikkeling van Noord-Brabant_3. De Brabantse baksteenindustrie in het begin van de twintigste eeuw_4. Vestigingsplaats en transportmogelijkheden_5. De kleinschaligheid van de Brabantse steenfabrieken_6. De diverse soorten ovens in Noord-Brabant_7. Brabantse innovaties in de baksteenindustrie_8. Het proces van mechanisering en modernisering_9. Energiebronnen_10. De binnen- en buitenlandse markt.

Hoofdstuk VIII: DE TOEKOMST_1. Noord-Brabant en het landelijke beeld_2. De toekomst van de Brabantse baksteenindustrie.

BIJLAGEN

INDEX VAN GEOGRAFISCHE NAMEN

INDEX VAN PERSONEN

CURRICULUM VITAE