Schadewijk 15-17, 5521 NN  Eersel

Bescherming	Gemeentelijk monument
Monumentnummer	4.31.2.167
Categorie	Agrarische gebouwen
Oorspronkelijke functie	Boerderij
Huidige functie	Dubbel woonhuis
Inschrijving register	10 september 2002
Oorspronkelijk bouwjaar	1741 (oudste kern)

Beschrijving

Deze boerderij met het opschrift “A 17 41” bevindt zich in het buitengebied ten oosten van de kern Eersel, en is gelegen in de van oorsprong agrarische buurtschap Schadewijk op de noordelijke oever van het stroompje Run. De boerderijen in deze buurtschap zijn van het langgeveltype en hebben vrijwel allemaal de noklijn evenwijdig aan de Y-vormig verlopende straat. Deze boerderij heeft in afwijking van deze karakteristiek de noklijn loodrecht op de straat. In het hart van de buurtschap Schadewijk bevindt zich een driehoekige plaatse met drenkkuil. In het merendeel van de boerderijen is het bedrijfsgedeelte verbouwd tot woonruimte. Ook in deze boerderij is woningsplitsing toegepast. Voorts is aan de straatzijde een woonhuisje “in stijl” opgetrokken dat niet voor bescherming in aanmerking komt. Op geringe afstand van de lange achtergevel bevindt zich een bakhuisje. Tegenover de lange voorgevel staat een houten schuur. De erfbeplanting is gemoderniseerd.

Boerderij van het Brabantse langgevel-type met de hoofdingangen van het woon- en het voormalige bedrijfsgedeelte in de lange voorgevel. Het pand heeft één bouwlaag en zolder(-verdieping) op rechthoekig grondplan. De bakstenen gevels zijn diverse malen vernieuwd. De korte gevel aan de straatzijde is opgetrokken in handvorm baksteen in kruisverband. De voor- en achtergevel van het oorspronkelijke woongedeelte is gemetseld in Noors kettingverband. De grotendeels vernieuwde en verhoogde gevels van het oorspronkelijke bedrijfsgedeelte zijn gemetseld in wildverband. De uitgespaarde muuropeningen worden afgesloten door rollagen. De vensters in het woongedeelte hebben bakstenen lekdorpels. Het langgerekte zadeldak is afgewolfd aan de straatzijde en heeft een schildeind aan de korte zijde van het bedrijfsgedeelte. Het met riet gedekte dak heeft gedeeltelijk een voet van gesmoorde Muldenpannen. Dakgoten ontbreken zowel aan de voor- als aan de achterzijde. Er zijn schoorstenen geplaatst op de nok ter plaatse van de brandmuur en op het uiteinde. In de dakschilden zijn niet oorspronkelijke dakramen en dakkapellen geplaatst.

De voorgevel van het woongedeelte is, toen deze is verhoogd, in kettingverband gemetseld en wordt afgesloten door een dubbele bloktandlijst. De indeling bestaat uit een ingang (ver­nieuwde tweedelige deur, tweedelig bovenlicht) met aan weerszijden een twintigruits schuif­raam met luiken.

Het muurwerk van het voormalige bedrijfsgedeelte is grotendeels vernieuwd. Hierin zijn ter plaatse van de oorspronkelijke stalramen vijf grote negenruits draairamen geplaatst. De deeldeuren zijn vervangen door een nieuwe vaste invulling waarin een klein kozijn met nieuwe deur is aangebracht. Aansluitend op het woongedeelte bevindt zich een staldeur.

De naar de straat gerichte korte linker zijgevel heeft in de eerste bouwlaag twee twintigruits schuiframen met luiken en links een hoger geplaatst vierruits opkamerraam. In de zolder­verdieping bevindt zich een tweedelig kozijn met twee tweeruits draairamen. Links en rechts hiervan is in het metselwerk met verglaasde steen een opschrift aangebracht: resp. “A 17” – “41”. De gevel wordt afgesloten door baksteenvlechting.

De korte rechter zijgevel van het voormalige bedrijfsgedeelte heeft een gewijzigde gevel­indeling met aan weerszijden van moderne tuindeuren een negenruits draairaam.

De indeling van de achtergevel van het voormalige bedrijfsgedeelte is gewijzigd: een reeks rechthoekige zesruits ramen en een nieuwe ingang onder opgewipt dak. Het ten opzichte van het voormalige bedrijfsgedeelte hoger opgetrokken woongedeelte is in kettingverband gemet­seld en wordt afgesloten door een dubbele bloktandlijst. De gevelindeling bestaat thans uit een ingang met vernieuwde deur en bovenlicht, een groot samengesteld keukenraam en twee kelderlichten met enkelruits draairaampjes en diefijzers.

Het interieur is in overleg met de bewoners niet bezocht.

Bijgebouwen:

Klein voormalig bakhuisje achter de boerderij, thans berging, op rechthoekig grondplan met in halfsteensverband gemetselde gevels (oorspronkelijke ingang en raam in de topgevel aan de straatzijde; nieuwe ingang in de achtergevel) en een zadeldak met gesmoorde tuiles du Nord. De noklijn loopt evenwijdig aan die van het hoofdgebouw. Voor het bakhuisje bevindt zich een wit geschilderde waterput-ring die thans dienst doet als bloembak.

De houten schuur tegenover de boerderij heeft een rechthoekig grondplan en een pannen zadeldak met ongelijke schilden. De noklijn loopt evenwijdig aan die van het hoofdgebouw. De wanden en topgevels zijn met verticaal beschoten met planken en voorzien van windveren. In de lange gevel tegenover de boerderij bevinden zich: een lage opgeklampte dubbele deur van kraaldelen, een opgeklampte staldeur, drie tot aan de dakrand reikende opgeklampte dubbele deuren op een rij, en twee raampjes. Het linker uiteinde van de schuur is in kruisverband opgetrokken.[1]

Historie

De abdij Tongerlo bezat in de 16e eeuw (en eerder) in Schadewijk twee pachthoeven, de ene 24,6 hectare groot, de andere hoeve 18,97 hectare. De ene stond aan de Hoogstraat, de andere in Schadewijk zelf. Deze boerderijen werden steeds verpacht.233 In 1648 werd de hoeve in Schadewijk geconfisqueerd door de Republiek en in beheer gegeven aan de Raad van State. In 1662 stonden er 5 gebouwen: woonstalhuis, schuur, schop, paardenstal, schaaps­kooi. Alles met gebinten als dragende structuur en wanden van vlechtwerk met leem of planken. Gezien het met zwarte stenen in de kopgevel aangebrachte jaartal is het woonhuis van de hoeve in 1741 van stenen wanden voorzien. Rond die tijd kwam de boerderij in particuliere handen. De kadasterkaart van 1830 toont een complex van vier gebouwen, twee boerderijen ieder met huis, schuur en erf, en een klein gebouw aan de straat.[2]

De gebouwen rondom de hoeve van Schadewijk 15-17 waren in 1832 verdeeld over verschillende per­celen en verschillende eigenaren. De percelen 278, 279 en 283 behoorde toe aan de erven van Hendrik Jacobs en de percelen 280, 281 en 282 behoorde toe aan de kinderen van Franciscus van der Zanden. Het middelste gebouw is het huis en dat was hier al in tweeën gesplitst, maar die verdeling zal later nog wel een aantal keer gewijzigd worden. Het voorste deel was van de erven van Hendrik Jacobs en het achter­ste deel van de kinderen Van der Zanden. Het ge­bouw links boven is volgens de kadasterarchieven een schuur, net als het onderste gebouw. Het kleinere gebouw rechts wordt niet apart genoemd.

De eigendommen van de erven Hendrik Jacobs komen op naam van de zoon Adriaan Jacobs (geb. 9-9-1816 te Eersel, overl. 17-10-1862 te Eersel) te staan. Hij trouwt in 1841 met Antonetta van Bakel (geb. 7-7-1820 te Eersel, overl. 16-3-1905 te Eersel).

De eigendommen van de kinderen van der Zanden komen na erving en verkoop achtereenvolgens in bezit van Goyart van der Sanden, Catharina van der Sanden en Jacobus van der Mierden. Deze laatste verkoopt het in 1866 aan de weduwe Antonetta van Bakel en zo komen alle percelen en gebouwen bij elkaar. In 1880 worden alle goederen ook kadastraal samengevoegd. De schuren die er in 1832 nog stonden zijn niet meer te zien op de kadasterkaart van 1880, al wordt nog wel gesproken van een huis, stal, schuur en erf. In 1897 verkoopt Antonetta van Bakel het geheel aan Hendrikus Sleegers, echter met het vruchtgebruik door Hendrikus van der Sande. In 1921 wordt het verkocht aan Petrus Cornelis Rombouts (geb. 26-4-1887 te Bergeijk, overl. 8-4-1973 te Bladel). Hij ver­bouwt de boerderij in 1950. Mogelijk is hierbij de voorgevel vernieuwd. In 1960 verkoopt hij de boerderij aan zijn zoon Petrus Rombouts (geb. 26-10-1925 te Eersel, overl. 1-7-1994 te Eersel). De woning wordt opnieuw gesplitst en de ouders Petrus Cornelis en Johanna Goossens houden het vruchtgebruik op het voorste deel van de boerderij. In 1975 komt alles weer bij elkaar en ook de ruilverkaveling in 1976 brengt daar geen verandering in. Pas in 1985 wordt de woning gesplitst in de twee delen die er nu nog zijn. Het voorste gedeelte, Schadewijk 15, komt in handen van Petrus J.A.M. Rombouts en zijn vrouw en het achterste gedeelte komt in handen van Maria P.J.A. Rombouts en haar man.[3]

Waardering

Het object heeft architectuurhistorische waarde

• als goed voorbeeld qua hoofdvorm en in iets mindere mate wat betreft de gevelindeling van een voormalige boerderij van het langgeveltype met dwarsdeel (met name het bedrijfs­gedeelte is recentelijk grondig verbouwd tot woonruimte);
• vanwege de bijzondere ouderdom, waaraan het opschrift “A 17 41” in de straatgevel herinnert.

N.B.Gegevens over het interieur en een nader bouwhistorisch onderzoek kunnen in positieve zin bijdragen aan de waardering van deze boerderij (functionele en typologische ontwikkeling, bouwgeschiedenis).

Het object heeft stedenbouwkundige waarde

• als essentieel onderdeel van de in oorsprong agrarische buurtschap Schadewijk, waarvan de karakteristieke kern bestaat uit een Y-vormige kruising met een driehoekige plaatse annex drenkkuil waaromheen de langgevelboerderijen zijn gegroepeerd met de nokrichting overwegend evenwijdig aan de straat. In afwijking van dit beeld heeft deze in kern oudere boerderij de nokrichting loodrecht op de straat.
• als karakteristiek ensemble van hoofd- en bijgebouwen (het “in stijl” opgetrokken woon­huisje aan de straatzijde is een jammerlijke dissonant).[4]

Afbeeldingen

Schadewijk 15-17 in 1963. Foto G.J. Dukker, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort / 81.697.

Schadewijk 15-17 in 1981. Foto Wies van Leeuwen, collectie BHIC, nr. PNB001016285.

Foto Winfried Thijssen (2016-03).

Voetnoten

[1]    Beschrijving uit Omschrijving monumenten door Gelders genootschap, datum omschrijving november 1996.

[2]    Catalogus Cultuurhistorische Inventarisatie Erfgoedkaart Eersel, Bijlage 2, Overzicht van waardevol cultureel erfgoed en aardkundige waarden in de gemeente Eersel, Versie 2021, par. 18.3, p.275.

[3]    Uit gegevens van het kadaster, gemeente Eersel, sectie B en K, 1832-1980, aangevuld met gegevens uit de burgerlijke stand van de gemeente Eersel, RHCE.

[4]    Waardering uit Omschrijving monumenten door Gelders genootschap, datum omschrijving november 1996.