Smitseind 36, 5525 AP  Duizel

Bescherming	Gemeentelijk monument
Monumentnummer	4.26.13.003
Monument naam	De Pastorie
Categorie	Kerkelijke gebouwen
Oorspronkelijke functie	R.K. Pastorie
Huidige functie	Woonhuis
Inschrijving register	10 september 2002
Oorspronkelijk bouwjaar	1925-1926

Beschrijving

Pastorie van de r.k. parochie Sint-Jan Geboorte te Duizel, thans bewoond door Zusters, in 1925-1926 samen met de belendende neogotische kerk gebouwd naar ontwerp van architect H.M. Vorstermans (‘s-Hertogenbosch). De éénlaags plat gedekte uitbouw tegen de linker achterzijde is later toegevoegd. De vrijstaande pastorie bevindt zich in de kern van Duizel, en is gesitueerd aan de westzijde van de straat Smitseind direct ten zuiden van de parochiekerk. De op geringe afstand gelegen oude kerk werd in 1927 afgebroken met uitzondering van de toren (rijksmonument). Ook het kerkhof bleef behouden. In 1993 werd de nieuwe kerk aangewezen als rijksmonument vanwege de doopvont (1741) en de kaarsenkroon (XVII). De vrijstaande garage komt niet voor bescherming in aanmerking.

Pastorie van één en twee bouwlagen met zolderverdieping op samengesteld grondplan. De bakstenen gevels met trasraam zijn in kruisverband gemetseld en worden afgesloten door een uitgemetselde muizentandlijst. De uitgespaarde muuropeningen worden afgesloten door rechte strekken en geglazuurde bakstenen lekdorpels. De vensters bevatten stolp of enkelruits onder­ramen en glas-in-lood bovenlichten (geometrisch patroon).

De gedeeltelijk gebroken kap is aan de linker zijde afgewolfd, heeft aan de rechter zijde een schildeind en bezit ter plaatse van de rechter zijrisaliet een aankapping. De met zink beklede nok bevindt zich parallel aan de straat. De nokuiteinden worden gemarkeerd door zinken bolpirons. Het dak is belegd met geschubde leien in maasdekking en watert af via een houten bakgoot die rust op een uitgemetselde sierlijst. In het wolf- en schildeind zijn elk twee gemetselde schoorstenen geplaatst.

De asymmetrisch ingedeelde driebeukige voorgevel bezit links een gemetselde erker, in het midden een teruggelegen ingangspartij en rechts een over de volledige hoogte opgetrokken topgevelrisaliet. De driezijdige erker is voorzien van een vertanding op de hoeken en wordt afgesloten door een uitgemetselde bloktandlijst en een geprofileerde houten daklijst. Het platte dak van de erker is bereikbaar via een door de gootlijst stekende deur met twee glaspanelen. De erker bezit aan de voorzijde een driedelig kozijn met breed middenraam en glas-in-lood bovenlichten. In de afgeschuinde zijden bevinden zich rechthoekige vensters met enkelruits onderramen en glas-in-lood bovenlichten. De ingangspartij bestaat uit een kunststenen stoepje, hardstenen dorpel en neuten en een paneeldeur tussen glas-in-lood zij- en boven­lichten. Boven de ingang bevindt zich in het dakvlak een houten dakkapel met stolpraam onder lessenaardak. De rechter zijrisaliet wordt geleed door hoeklisenen die uitmonden in een afsluitend getrapt fries. De eerste bouwlaag bezit twee hoge vensters met stolpramen en glas-in-lood bovenlichten. De tweede bouwlaag telt twee dito maar minder hoge vensters. De zolder wordt verlicht door een samengesteld venster dat bestaat uit een rondboogvenster (stolpraam, tweedelig bovenlicht) dat aan weerszijden wordt geflankeerd door een klein rechthoekig venster met enkelruits draairaam.

De onregelmatig ingedeelde linker zijgevel heeft in de eerste bouwlaag aan de straatzijde een halfvenster en een venster van het type zoals in de risaliet van de voorgevel. Hierboven bevinden zich twee dito maar minder hoge vensters (waarvan het rechter niet oorspronkelijk). De uitbouw bezit aan de straatzijde een groot tweedelig kozijn (gewijzigde raamindeling) en aan de linker zijde een rechthoekig venster (stolpraam, glas-in-lood bovenlicht), een dicht­gemetselde ingang en een tweede ingang onder glas-in-lood bovenlicht. Het platte dak van de uitbouw is bereikbaar via een deur in de verdieping van de hoofdbouw.

De regelmatig ingedeelde rechter zijgevel bezit zowel in de eerste als in de tweede bouwlaag uiterst links en rechts vensters met stolpramen en glas-in-lood bovenlichten van dezelfde typen als in de risaliet van de voorgevel. Voorts bevindt zich in het midden van de eerste bouwlaag een blindvenster.

De onregelmatig ingedeelde achtergevel heeft een terugwijkende gevellijn ter plaatse van de linker beuk. Deze hoek is opgevuld met een houten serre: hardstenen dorpel en neuten waarop stijlen met vellingen, dubbele glasdeur tussen zijlichten waarin gezandstraald glas (land­schap met pelikanen, boom en omlijsting met zweepslagmotief), glas-in-lood boven­lichten, daklijst op klosjes. Het balkonhek en de balkondeur zijn vernieuwd. De middentravee heeft tegen de eerste bouwlaag een nieuwe plat gedekte uitbouw met toiletgroep. Hierboven bevindt zich een groot rechthoekig trappenhuisvenster met figuratief glas-in-loodraam (zie interieur). De rechter beuk bezit een breed keukenraam met nieuwe invulling.

De ruimtelijke indeling is in hoofdlijnen nog intact. In het midden bevindt zich een gang van voor- tot achtergevel. De brede gang (inclusief vestibule) bezit een granito vloer, een tochtdeur met glas-in-lood bovenlicht, een houten bordestrap met bewerkte trappaal en spijlen en diverse paneeldeuren met geprofileerde omlijstingen. Het grote glas-in-loodraam in het trappenhuis stelt ‘Christus als goede herder’ voor. In de rechter beuk bevonden zich achtereenvolgens de salon, zitkamer en serre. De scheidingsdeuren tussen salon en zitkamer zijn verwijderd. De dubbele schuifdeuren naar de serre zijn voorzien van gezandstraald glas (vazen met bloem-, blad- en rankmotieven). In de linker beuk bevonden zich achter­een­volgens een zitkamer, slaapkamer en keuken. Het slaapvertrek is verwijderd en de keuken gemoderniseerd. De (wijn-)kelder is voorzien van troggewelven.[1]

Historie

De historie van de pastorie loopt gelijk op met de historie van de kerk in Duizel. Al vóór 1900 werd er in Duizel gesproken over het bouwen van een nieuwe kerk, maar tot concrete plannen kwam het niet. De oude kerk uitbreiden zag men niet zo zitten, want dan zouden er graven van het kerkhof geruimd moeten worden. Begin twintiger jaren werd de situatie zodanig dat men de wel concreet moest worden. Aanvankelijk wilde men bouwen op Smitseind 28-32. De panden waren al aangekocht, maar het bisdom besliste anders. Uiteindelijk kwam de huidige locatie in beeld en kwam een en ander in een stroomversnelling. Architect Vostermans uit Den Bosch maakte de tekeningen. Op 9 mei 1925 werd de bouw gegund aan Rosch uit Esbeek en Antonis uit Lage Mierde. Op 15 mei begonnen de voor­bereidende werkzaamheden. Op 10 augustus 1925 werd de eerste steen van de kerk gelegd door Pastoor van Moorsel. In eerste instantie was men vanwege de kosten uitgegaan van dak­pannen, maar door tussenkomst van Baron Emile de Cartier de Marchienne, eigenaar van het kasteel in Duizel, kwam er toch een mooi leien dak op. De baron regelde dat vanuit Amerika, waar hij ambassadeur was.[2]

Na het vertrek van de pastoor en de Zusters van Liefde, is het gebouw in particuliere handen gekomen en verbouwd tot woonhuis.[3]

Waardering

Het object heeft architectuurhistorische waarde

• als goed en redelijk gaaf voorbeeld in exterieur van een aanzienlijk woonhuis (in casu een pastorie) uit 1925-1926 naar ontwerp van architect H.M. Vorstermans, dat opvalt door de voor het interbellum karakteristieke metselwerk-accenten, de asymmetrische hoofdvorm en het rijke materiaalgebruik.

Het object heeft stedebouwkundige waarde

• als essentieel onderdeel van het r.k. parochiecomplex in de historisch gegroeide dorpskern Duizel;
• vanwege de ensemblewaarde die de pastorie heeft in relatie met de omringende bebouwing en beplanting (kerk, oude kerktoren, kerkhof, rode beuk).

Het object heeft cultuurhistorische waarde

• als bijzondere uitdrukking van het religieuze bewustzijn van de plaatselijke katholieke gemeenschap.[4]

Afbeeldingen

De R.K. Pastorie van Duizel in 1981. Foto Wies van Leeuwen, collectie BHIC, nr. PNB001016302.

Foto Winfried Thijssen (2023-04).

Voetnoten

[1]    Beschrijving uit Omschrijving monumenten door Gelders genootschap, datum omschrijving januari 1997.

[2]    Hakkens, Sandra; “Duizel jaren ’20, het bouwen van een nieuwe kerk”, De Rosdoek 180, december 2021, p.3-10.

[3]    Houbraken, Jos; “Het veranderde dorpshart: Smitsplein in Duizel”, Eindhovens Dagblad, 17-9-2019.

[4]    Waardering uit Omschrijving monumenten door Gelders genootschap, datum omschrijving januari 1997.