Nieuwstraat 19-21, 5521 CA Eersel

Bescherming	Gemeentelijk monument
Monumentnummer	4.31.5.004
Categorie	Gebouwen, woonhuizen
Oorspronkelijke functie	Woonhuis, bedrijfsgebouw
Huidige functie	Woonhuis met tandartspraktijk, kantoor
Inschrijving register	10 september 2002
Oorspronkelijk bouwjaar	1900

Beschrijving

Voormalige fabrikantenvilla (thans woonhuis met tandarts-praktijk) en flankerende voormalige limonadefabriek (thans kantoor) uit 1900. Met name het woonhuis is uitgevoerd in rijke over­gangsarchitectuur. Kenmerkend voor deze gemengde bouwtrant zijn de rijke detaillering en het door elkaar gebruiken van diverse stijlelementen, zoals speklagen, blinde segment­bogen met polychrome tegels in de boogvelden en smeedijzeren ankers in Art Nouveau-stijl. De voormalige fabriek bezit een zorgvuldige detaillering van het metselwerk.

Het vrijstaande pand bevindt zich in de kern van Eersel, en is gesitueerd op een groot en diep perceel aan de zuidzijde van de Nieuwstraat. De Nieuwstraat is omstreeks 1850 aangelegd als Nieuwe Eindhovense Grindweg, werd in 1897 uitgebreid met een tramlijn en kreeg in het begin van de twintigste een verhard wegdek. Ruim gesitueerde villa’s en rijke dorpswoningen bepalen het oude bebouwingsbeeld. Een smeedijzeren hek met pijlpunten scheidt de ge­moderniseerde tuin af van de straat.

Woonhuis

Woonhuis van één en twee bouwlagen met zolderverdieping op rechthoekig grondplan. Het twee­laags gedeelte heeft een L-vorm en is aan de rechter voorzijde opgevuld met een éénlaags gedeelte. Het pand heeft aan drie zijden een ondiep topgevelrisaliet. De risaliet aan de voorzijde is uitgebouwd met een driezijdige erker en balkon.

De bakstenen gevels zijn in kruisverband gemetseld en rood geschilderd (niet oorspronkelijk). De horizontale geleding bestaat uit een grijs geschilderde plint en speklagen. De uitgespaarde muuropeningen worden afgesloten door blinde segmentbogen met polychrome tegels in de boogvelden (geometrische patronen). De lekdorpels zijn uitgevoerd in hardsteen. De kozijnen zijn voorzien van vellingen en geknipte loodslabben. De voorgevel en rechter zijgevel zijn voorzien van ankers in Art Nouveau-stijl.

Het dak van het tweelaags L-vormige gedeelte bestaat uit twee zadeldaken tussen tuitgevels, respectievelijk met de nokrichting loodrecht op en evenwijdig aan de straat. Het éénlaags gedeelte aan de rechter voorzijde heeft een omgaand dakschild met afsluitende geprofileerde daklijst en twee houten dakkapellen aan de voorzijde (enkelruits draairaam, beschoten topgevel van bewerkte kraaldelen, smeedijzeren sierbekroning). De daken zijn gedekt met gesmoorde kruispannen waarin met rode exemplaren zigzag-patronen zijn gelegd, en wateren af via bakgoten.

Deze asymmetrisch ingedeelde voorgevel bestaat uit een tweelaags topgevelrisaliet links, en een éénlaags gedeelte rechts. De risaliet is in de eerste bouwlaag voorzien van een driezijdige erkeruitbouw. De rechthoekige vensters hebben enkelruits schuiframen en bovenlichten met gekleurd glas-in-lood (geometrische patronen). Het balkon op de erker is voorzien van een lage gemetselde borstwering waarin kruismotieven zijn uitgespaard. De tweede bouwlaag heeft een groot driedelig kozijn met kalf waarin een dubbele balkondeur met naald tussen enkelruits zij- en bovenlichten. De zolderverdieping bezit twee kleine enkelruits schuiframen. Het cirkelvormig verdiepte veld geheel bovenin is evenals alle boogvelden boven de vensters gevuld met polychroom tegelwerk. De tuitgevel met schouders wordt afgesloten door een geprofileerde deklijst en bekroond door een smeedijzeren versiering met windvaan.

Rechts van de risaliet bevindt zich de enigszins verdiept gelegen ingang: hardstenen stoepje, dorpel en neuten; paneeldeur in neorenaissance-stijl met smeedijzeren roosters voor de kijkramen; gekleurd glas-in-lood bovenlicht. Rechts hiervan bevinden zich twee vensters van hetzelfde type als in de erker. Dit éénlaags gedeelte wordt afgesloten door een uitgemetseld fries met betegelde velden.

De linker zijgevel wordt aan het zicht onttrokken door de aangebouwde bedrijfsruimte.

De asymmetrisch ingedeelde rechter zijgevel heeft aan de rechter zijde een topgevelrisaliet. De risaliet bezit in de eerste bouwlaag een vernieuwd driedelig kozijn met kalf onder een ijzeren profielbalk. In de tweede bouwlaag bevinden zich twee T-schuiframen met glas-in-lood bovenlichten. De zolderverdieping telt twee kleine schuiframen. Dit gedeelte van de gevel is gepleisterd en rood geschilderd. De ontlastingsbogen met geboorte- en sluitstenen zijn in het pleisterwerk gekorven. De tuitgevel met uitgemetselde schouders wordt afgesloten door een geprofileerde deklijst. Het linker gedeelte van deze gevel is uitgebouwd met een moderne entree naar de praktijkruimte.

De asymmetrisch ingedeelde achtergevel heeft aan de rechter zijde een topgevelrisaliet. De eerste bouwlaag wordt grotendeels aan het zicht onttrokken door een niet oorspronkelijke plat gedekte uitbouw. De indeling van de verdieping is nog intact en bestaat uit drie vensters met stolpramen en glas-in-lood bovenlichten (waarvan twee in de risaliet) en een ingang met dito bovenlicht. Het linker deel van de gevel wordt afgesloten door een uitgemetselde lijst met bloktand. De zolderverdieping bezit in de topgevel een T-schuifraam. De topgevel met uitgemetselde schouders wordt afgesloten door een geprofileerde deklijst.

Het woonhuis, dat een op onderdelen gewijzigde indeling kent, bezit een aantal karakteristieke oorspronkelijke interieurelementen, zoals een in geometrische patronen gelegde zwart/wit marmeren vloer in de vestibule en de gang; tochtdeuren met gezandstraald glas (monogram van ineengevlochten initialen M en W, ranken en bladmotieven); diverse gehoute paneel­deuren met geprofileerde omlijstingen; stucplafond met middenrozet in de gang (o.a. blad- en eierlijst); en een rijk uitgevoerd stucplafond in het huidige praktijkgedeelte (indeling in vakken met daartussen zigzag-lijsten met vruchten en palmetten).

Bedrijfsgebouw

Tegen de linker zijgevel van het woonhuis gebouwde voormalige limonadefabriek met kantoor- en loodsruimte, thans helemaal in gebruik als kantoor. Dit bedrijfsgebouw heeft één bouwlaag en zolder op langgerekt rechthoekig grondplan. De bakstenen gevels zijn in kruisverband gemetseld, worden geleed door lisenen en afgesloten door een gecementeerde plint en een uitgemetseld fries met blok- en muizetandlijst. De gevelindeling van het achterste gedeelte is gewijzigd (nieuw ingehakte T-ramen). De topgevel aan de achterzijde is voorzien van een getrapt klimmend fries. De gevelindeling van het voorste gedeelte bestaat uit een vernieuwde zijingang, een T-raam met bovenlicht en aan de straatzijde twee grote driedelig kozijnen waarin vernieuwde T-ramen en smallere zijlichten. De kozijnen zijn voorzien van vellingen en geknipte loodslabben. De lekdorpels zijn uitgevoerd in hardsteen. De luiken zijn niet oorspron­kelijk. De muuropeningen worden afgesloten door blinde segmentbogen. Het mansardedak met gebroken schildeind aan de voorzijde heeft de nokrichting loodrecht op de straat en is belegd met gesmoorde kruispannen.[1]

Historie

In 1898 kocht Willibrordus Moonen (geb. 28-3-1862 te Eersel, overl. 15-1-1927 te Eersel), een koopman uit Eersel, een stuk grond aan de Nieuwstraat dat tot dan toe uitsluitend als akker of weiland in gebruik was geweest. Hij was getrouwd met Maria Anna Cornelia Willems (geb. 21-8-1861 te Casteren, overl. 26-5-1929 te Eersel). In 1898 wordt de aanbesteding uitgeschreven voor de bouw van een herenhuis en magazijn. De bouwtekeningen waren van de archtect L.J.P. Kooken uit Eindhoven. Het werk wordt aan de laagste inschrijver gegund, de firma Gevers uit Westerhoven, die voor ƒ 12.412,- had ingeschreven. In 1900 wordt het huis met daaraan vast een pakhuis opgeleverd. Onder de firmanaam Moonen-Willems wordt o.a. veevoeder verhandeld. Het huis is nu Nieuwstraat 19 en het pakhuis is nu Nieuwstraat 21. In 1902 wordt er nog een vrijstaand fabriekje naast het pakhuis gebouwd en in 1911 wordt er achter het huis een tuinkamer bijgebouwd. In 1913 wordt de fabriek zodanig uitgebreid dat deze tegen het pakhuis aan komt te staan. Wat er in de fabriek gemaakt werd is niet bekend. In 1928 na het overlijden van Willibrordus komt het huis en de bedrijfsgebouwen op naam van zijn zoon Willibrordus Bernardus Maria Moonen. Waarschijnlijk zet hij de activiteiten van zijn vader nog een aantal jaren voort, maar in 1940 verkoopt hij het geheel aan Charles Caers (geb. 19-9-1888 te Overpelt, overl. 7-10-1948 te Eersel). Die vestigt in de gebouwen naast het huis een distilleerderij en fabriek voor ranja en limonade gazeuse. Na zijn overlijden worden de activiteiten voortgezet door zijn vier zoons. In 1954 wordt er een nieuwe destilleerderij gebouwd. In 1957 worden het huis en de fabriek officieel op naam gezet van de firma “Ch. Caers”, in 1961 “Ch. Caers N.V.”. In 1964 wordt er nog een extra loods bijgebouwd, met een bordes voor de opslag van fusten bier. Tevens was er ruimte voor opslag van kratten bier en parkeerplaats voor de vrachtwagens. Eind 1970 wordt de fima Ch. Caers overgenomen door de Belgische bierbrouwer Stella Artois, die ook al eigenaar is van de bierbrouwerij van Dommelsch en enkele andere drankproduce­rende bedrijven. De activiteit in de Eerselse fabriek wordt kort daarop gestaakt en het personeel gaat over naar de Dommelsch brouwerij. In 1971 wordt het huis en de fabriek verkocht. Het huis komt in handen van tandarts Goverde en het voormalige pakhuis/fabriek komt in handen van notaris Hermans. Het huis wordt in 1991 grondig verbouwd. De rechter buitenmuur wordt bijna geheel vernieuwd en achter het huis wordt een stuk aangebouwd.[2]

In 1998 neemt tandarts Wissing de praktijk van tandarts Goverde over en vestigt zijn praktijk in de voormalige notarispraktijk, die dan naar Nieuwstraat 44 aan de overkant is verhuisd.[3]

Waardering

Het object heeft architectuurhistorische waarde

• als goed en voor Eersel zeldzaam voorbeeld in in- en exterieur van een fabrikantenvilla uit 1900, die wordt gekenmerkt door een rijke detaillering in overgangsarchitectuur en een voor die tijd modieuze asymmetrische opzet en gevelgeleding;
• vanwege de hoogwaardige esthetische kwaliteiten, zoals de bijzondere ornamentiek en het goede materiaal- en kleurgebruik: speklagen, blinde segmentbogen met polychrome tegels in de boogvelden, smeedijzeren versieringen in Art Nouveau-stijl (de rode kleur van de gevels is niet oorspronkelijk);
• vanwege een aantal bewaard gebleven karakteristieke interieuronderdelen, zoals marmeren vloeren, gehoute paneeldeuren en stucplafonds.

Het object heeft stedenbouwkundige waarde

• als essentieel onderdeel van de ruim gesitueerde rijke bebouwing aan de Nieuwstraat, verbonden met de ontwikkeling van Eersel qua infrastructuur, uitbreiding van de bebouwde kom en de vestiging van notabelen;
• als karakteristiek ensemble van woonhuis met aangebouwd bedrijfsgebouw, dat door zijn omvang en verschijningsvorm van bijzondere betekenis voor het aanzien van dit gedeelte van het dorp.

Het object heeft cultuurhistorische waarde

• als bijzondere uitdrukking van een economische ontwikkeling, in casu de productie van limonade en de handel in drank;
• als bijzondere uitdrukking van de beginnende schaalvergroting in de industrie en handel in het begin van de twintigste eeuw, die herkenbaar is aan het ensemble van rijke villa met aanpalend fabriekje.[4]

Afbeeldingen

Nieuwstraat 19-21 in de jaren twintig van de twintigste eeuw. Foto collectie Piet Kwinten / HSK De Acht Zaligheden.

Nieuwstraat 19-21 in de jaren twintig van de twintigste eeuw. Foto collectie Gaston Remery / HSK De Acht Zaligheden.

Nieuwstraat 19-21 in 1981. Foto Wies van Leeuwen, collectie BHIC, nr. PNB001016263.

Foto Winfried Thijssen (2022-12).

Voetnoten

[1]    Beschrijving uit Omschrijving monumenten door Gelders genootschap, datum omschrijving januari 1997, met aanpassing van het bouwjaar.

[2]    Uit gegevens van het kadaster, gemeente Eersel, sectie F, 1832-1980, aangevuld met gegevens uit de burgerlijke stand van de gemeente Eersel, RHCE, aangevuld met krantenartikelen van De Provinciale Noordbrabantsche en ’s Hertogenbossche courant van 6-12-1898, De Peel- en Kempenbode van 21-12-1898 en de Limburger Koerier van 7-11-1903.

[3]    Ad Adriaans, “Geen angst op stoel van tandarts Wissing”, Eindhovens Dagblad, 24-1-2023.

[4]    Waardering uit Omschrijving monumenten door Gelders genootschap, datum omschrijving januari 1997, met aanpassing van het bouwjaar.