Afscheiding en Doleantie in het Land van Heusden en Altena: spanningen tussen gereformeerden en samenleving in de negentiende eeuw

SISO 258.1;  UDC 284.2(492.932)”18″

Uit Woord vooraf:

Deze studie is ontstaan vanwege mijn belangstelling voor kerk- en streekgeschiedenis, in dit geval die van het Land van Heusden en Altena, waar ik bij redelijk weer elke dag door fiets op weg naar mijn werk.

Twee motieven gaven de doorslag bij het doorzetten van deze studie. Ten eerste mijn nieuwsgierigheid naar het antwoord op de vraag, waarom de bevindelijk-orthodoxe en gereformeerde geloofsbeleving zo’n belangrijke plaats zijn gaan innemen in het Land van Heusden en Altena. Hierbij kwam, dat een wat bredere studie over de Afscheiding en de Doleantie in het zuiden van Nederland ontbrak. Een studie naar de positie en de mentaliteit van de gereformeerden in de specifiek Noordbrabantse situatie leek zinvol. Ten tweede was ik geïnteresseerd in het geschiedverhaal en de mentaliteit van vorige generaties. Uit gesprekken bleek, dat anderen die belangstelling deelden. Daarom vindt men in dit boek het verhaal naast het betoog in een elkaar ondersteunende relatie.

Inhoudsopgave:

WOORD VOORAF

ARCHIVALIA

BRONNENPUBLIKATIES EN LITERATUUR

GEBRUIKTE AFKORTINGEN

LIJST VAN TABELLEN

LIJST VAN AFBEELDINGEN EN KAARTEN

PROBLEEMSTELLING EN OPZET

Hoofdstuk I: LANDELIJKE ONTWIKKELINGEN: EEN CENTRALISTISCHE STAATSSTRUCTUUR BOTSTE MET DE PLATTELANDSCULTUUR.

Hoofdstuk II: REGIONALE ONTWIKKELINGEN BEVORDERDEN DE ORTHODOXIE IN HET LAND VAN HEUSDEN EN ALTENA IN DE EERSTE HELFT VAN DE NEGENTIENDE EEUW_1. De wisselwerking tussen landelijke en regionale factoren_2.Situering, geschiedenis en karakter van het Land van Heusden en Altena_3. Factoren die het afhankelijkheidsgevoel en de godsdienstbeleving beïnvloedden._4. Fluctuaties in de middelen van bestaan droegen bij tot de godsdienstige opleving_5. Sociaal-economische verhoudingen in het Land van Heusden en Altena.

Hoofdstuk III: HEREBOEREN EN KLEINE LUYDEN IN DORPS- EN KERKBESTUUR_1. Een toegenomen centralisatie leidde tot verlies van autonomie_2. Dorpselites en machtelozen: een stratificatie-onderzoek in dertien woongebieden

Hoofdstuk IV: HET VERZET VAN ORTHODOXEN TEGEN DE BEVOOGDING DOOR LIBERALE BESTUURDERS: DE AFSCHEIDING GESCHETST_1. Spanningen en conflicten in kerk en samenleving: een vorm van vervreemding_2. Conventikels en oefeningen van bevindelijk-orthodoxen: een uiting van vervreemding_3. Dominee H. P. Scholte als leider van een verzetsbeweging: provocatie of defensie?_4. De predikanten G. F. Gezelle Meerburg en J. van Rhee: orthodoxen tegen verlicht-liberalen_5. De Afscheiding zet door ondanks landelijke en plaatselijke belemmeringen_6. Verzet van vrouwen: socio-culturele en psychische factoren_7. Revolte van onruststokers of repressie door machthebbers?

Hoofdstuk V: EEN GODSDIENSTIGE BEWEGING IN VERZET TEGEN DE STAAT_1. De maatschappelijke stand van de afgescheidenen: religieuze beweging en sociaal-politiek verzet_2. De Afscheiding: conservatie en emancipatie_3. De Afscheiding getypeerd.

Hoofdstuk VI: OVER “ONVERDRAAGZAME DWEEPERS” EN “DOMME HEETHOOFDEN”: DE AFSCHEIDINGSBEWEGING IN HET ISOLEMENT GEDREVEN_1. Een pijnlijk bewustwordingsproces: van bevoorrechte  ‘kern der natie’ naar verdrukte minderheid_2. Wederzijds vijandsbeeld bij afgescheidenen en hervormden_3. Komen de tijden der onderdrukking terug? Katholieken en afgescheidenen in Noord-Brabant.

Hoofdstuk VII: CONSOLIDATIE EN VERZUILING TUSSEN AFSCHEIDING EN DOLEANTIE_1. Organisatie van de Christelijk Afgescheiden Gereformeerde Gemeenten_2. Conflictvorming bij de afgescheidenen_3. De antithese geschetst: gespannen verhoudingen tussen hervormden en afgescheidenen_4. De strijd om een christelijke school: een begin van verzuiling_5. Politieke bewustwording leidde tot oprichting van A.R.P._6. De strijd van De Drie Provinciën en De Protestantsche Noordbrabanter tegen de ontkerstening_7. Geen overheidsinmenging gewenst bij de kerkelijke armenzorg: over armmeesters en bedeelden, bazen en arbeiders.

Hoofdstuk VIII: EEN NIEUWE CRISIS IN KERK EN SAMENLEVING: DE DOLEANTIE VAN 1886_1. Blijvend isolement en nieuwe recessie_2. De maatschappelijke positie van de christelijke gereformeerden omstreeks 1890; een vergelijking met de situatie omstreeks 1850_3. Vervreemding leidt tot nieuwe uittocht van orthodoxen.

SLOTBESCHOUWING

SOMMAIRE

INDEX VAN GEOGRAFISCHE NAMEN

INDEX VAN PERSOONSNAMEN

CURRICULUM VITAE AUTEUR.