HET HERENGOED VAN WAALRE: De Heren, het kasteel en de Loondermolen, circa 1300-1940

Inleiding:

De Stichting Waalres Erfgoed verricht vanaf haar oprichting in 1986 studie naar het verleden van Aalst en Waalre, hetgeen geresulteerd heeft in publicaties over de Volmolen (1993), de wagenmakerij Van Mierlo (1993), de Middeleeuwse kerk van Aalst (1998), de linnenweverijen Van Dijk (1998) en de spoorlijn naar België. Sinds 1999 maakt de Stichting deel uit van de Stichting Brabants Heem, een koepelorganisatie voor 111 heemkundekringen.

Vanaf 1995 heeft de werkgroep ‘Het herengoed van Waalre’, onderdeel van de Stichting, onderzoek gedaan naar het verleden en de restanten van het bezit en de rechten van de voormalige heren van Waalre, Valkenswaard en Aalst, kortweg ” het herengoed’.

Een groot deel van dit boek bestaat uit fact finding: het verzamelen en in een zinvol verband presenteren van feiten. In de hoofdstukken 1 tot en met 3 staan de heren centraal. In hoofdstuk 1 gaat het om de feiten betreffende de oudste kern van het herengoed, de in de loop van de zeventiende eeuw verdwenen Achterhoeve.

In de hoofdstukken 4 tot en met 6 wordt ingegaan op de materiële aspecten van het herengoed, vooral in de vorm van gebouwen. Op initiatief van de werkgroep zijn sinds 1995 archeologische en bouwhistorische gegevens verzameld inzake het herengoed, met name van het Kasteel, de Loondermolen, de voormalige Achterhoeve en hert landschap waarin deze gelegen waren. Deze gegevens worden op een rij gezet in hoofdstuk 4, waarin ook enkele opmerkelijke losse vondsten worden beschreven.

De Loondermolen staat centraal in de laatste drie  hoofdstukken, geschreven door Jan Jansen. Hij verzamelde voor hoofdstuk 7 uit historische bronnen en van kaarten zoveel mogelijk gegevens over de Loondermolen.

De verschijning van dit boek betekent niet dat hiermee het laatste woord over het Kasteel, de heren en het herengoed is gezegd. In het Streekarchief Regio Eindhoven berust nog de Collectie Swaan, een verzameling van tientallen in opdracht van Steef Zoetmulder rond 21962 afgedrukte foto’s van archiefstukken uit het familiearchief Swaan te Weelde, daterend uit de zestiende tot en met de twintigste eeuw. De daarin berustende stukken van de familie Van der Clusen, zoals het adelsdiploma van Hubrecht ! van der Clusen uit 1543, de procesakten omtrent der werving van de heerlijkheid uit de jaren 1554-1559, de testamenten van Hubrecht I en zijn echtgenote Maria Bertrams uit 1572-1574 en pachtovereenkomsten betreffende de Loondermolen vanaf het einde van de zestiende tot in de achttiende eeuw, zullen na studie ongetwijfeld nog nieuwe gegevens aan het  licht brengen. In dit boek blijft ook het dagelijks leven van de heren en vrouwen op hert Kasteel war onderbelicht. Hopelijk kan dit nog eens worden goedgemaakt.

Inhoud:

Hoofdstuk 1 – van tguet op gheen Afterhove tot Kasteel Loon:het goederencomplex van de heer van de heerlijkheid door Arnoud-Jan A. Bijsterveld

Hoofdstuk 2 – De heren en vrouwen van Waalre, Valkenswaard en Aalst door Arnoud-Jan A.Bijsterveld

Hoofdstuk 3 – Recht en bestuur in de heerlijkheden Waalre, Valkenswaard en Aalst door Sandra Groeneveld.

Hoofdstuk 4 – Archeologische en bouwhistorische verkenningen van het herengoed door Arnoud-Jan A. Bijsterveld, Theo F.van Dijk en Jacques A.M.Govers

Hoofdstuk 5 – Herengoed en boerengoed. Tweeduizend jaar houten en stenen gebouwen in Waalre door Theo F. van Dijk

Hoofdstuk 6 – De gebouwen vaq het herengoed: Achterhoeve, kasteel met bijgebouwen, watermolen en muldershuis door Theo F. van Dijkn

Hoofdstuk 7 – De Loondermolen: een profijtelijk heerlijk bezit door Jan M.A. Jansen

Hoofdstuk 8 – De Loondermolen: waterhuishouding, constructie en capaciteit door Jan M.A. Jansen m.m.v. Gerrit Bosch

Hoofdstuk 9 – Het maalbedrijf op de Loondermolen: eigenaars en molenaars door Jan M.A. Jansen

Calendarium

Bronnen en literatuur

Register op personen en plaatsnamen

Over de auteurs